Spouwisolatie, milieuregels en vleermuizen

Spouwisolatie: wat je moet weten over vleermuizen, milieuregels en duurzame oplossingen. Spouwisolatie is de laatste jaren enorm in populariteit gestegen. Het aanbrengen van isolatie in de spouwmuur – de ruimte tussen de binnen- en buitenmuur – is een effectieve manier om energie te besparen en het wooncomfort te verhogen. Toch zijn er ook complicaties waar veel huiseigenaren en isolatiebedrijven pas achter komen als ze al aan de slag willen gaan: vleermuizen.

In dit uitgebreide blogartikel gaan we dieper in op spouwisolatie, de rol van vleermuizen in de spouwmuur, de uitdagingen voor isolatiebedrijven en de mogelijke oplossingen die rekening houden met zowel de belangen van huiseigenaren als de natuur. We bespreken uitgebreid wat er komt kijken bij het isoleren van een spouwmuur, welke milieuregels relevant zijn en hoe een ecoloog kan bijdragen aan een diervriendelijke en duurzame aanpak. Lees verder om alles te ontdekken over de synergie tussen mens en natuur, met de nadruk op verantwoord en toekomstbestendig isoleren.

1. Wat is spouwisolatie en waarom is het zo populair?

1.1 Definitie en achtergrond

Bij spouwisolatie wordt er isolatiemateriaal aangebracht in de zogenaamde spouw, de holle ruimte tussen de binnenmuur en de buitenmuur van een gebouw. Deze techniek wordt al decennialang toegepast, maar is in recente jaren sterk in opkomst. Dat heeft te maken met een aantal factoren:

• Energiebesparing: een goed geïsoleerde spouwmuur kan tot wel 25% minder warmteverlies betekenen.
• Verhoogd wooncomfort: de binnentemperatuur blijft constanter, waardoor het minder tochtig aanvoelt in huis.
• Besparing op energiekosten: door minder warmteverlies gaat de energierekening omlaag.
• Verduurzaming: minder stookkosten betekent ook een lagere CO₂-uitstoot, wat het milieu ten goede komt.

1.2 Hoe werkt spouwisolatie?

Bij de meeste vormen van spouwisolatie wordt isolatiemateriaal (bijvoorbeeld EPS-parels, glaswol of schuim) via kleine gaatjes in de buitenmuur naar binnen gespoten. Deze gaatjes worden na afloop netjes gedicht in de oorspronkelijke voegkleur. De spouw wordt hierdoor volledig opgevuld, zodat er nagenoeg geen luchtstroming meer plaatsvindt in de ruimte tussen binnen- en buitenmuur. Daardoor blijft de warmte in de winter binnen en de hitte in de zomer juist buiten.

1.3 Soorten isolatiematerialen

Er zijn verschillende materialen die gebruikt kunnen worden om een spouwmuur te isoleren. Enkele veelgebruikte materialen zijn:

• EPS-parels (polystyreenkorrels): licht, waterafstotend en relatief goedkoop.
• Glaswolvlokken: goede geluids- én thermische isolatie, maar minder bestand tegen vocht.
• UF-schuim (ureum-formaldehydeschuim): wordt met name gebruikt bij oudere woningen, maar bevat formaldehyde, wat minder milieuvriendelijk kan zijn.
• Minerale wol: veelzijdig, maar ook gevoelig voor vocht indien niet goed aangebracht.

De keuze voor een bepaald materiaal hangt vaak af van het type woning, de staat van de spouwmuur, de isolatiewaarde en het budget van de huiseigenaar.

2. De wettelijke bescherming van vleermuizen en de impact op isolatiebedrijven

2.1 Waarom zijn vleermuizen wettelijk beschermd?

Vleermuizen spelen een cruciale rol in ons ecosysteem. Ze eten bijvoorbeeld grote hoeveelheden insecten, zoals muggen en motten, en helpen zo bij het reguleren van insectenplagen. Daarnaast zijn vleermuizen zeer kwetsbaar vanwege hun lage voortplantingssnelheid (veel soorten krijgen slechts één jong per jaar). Tel daarbij op dat hun natuurlijke leefgebieden steeds verder in het nauw komen door verstedelijking en ontbossing, en het is duidelijk dat extra bescherming noodzakelijk is. In Nederland zijn vleermuizen daarom beschermd onder de Wet natuurbescherming.

2.2 Vleermuizen in de spouwmuur

Oudere huizen hebben vaak naden, kieren of spleten waar een vleermuis zich makkelijk doorheen kan wurmen. In de donkere, beschutte ruimte van de spouwmuur voelen vleermuizen zich veilig. Ze zijn er beschermd tegen roofdieren en kunnen in alle rust overwinteren of jongen grootbrengen. Maar wat gebeurt er als een huiseigenaar besluit deze spouwmuur te isoleren?

2.3 Restricties op isolatiewerkzaamheden

Omdat vleermuizen wettelijk beschermd zijn, mogen hun verblijfplaatsen niet zomaar verstoord of vernield worden. Is er een vermoeden dat vleermuizen zich in de spouwmuur bevinden, dan kan een isolatiebedrijf niet zomaar beginnen met het volspuiten van de spouw. Er moet eerst een ecologisch onderzoek plaatsvinden, en soms is zelfs een ontheffing nodig van de provincie. Deze regels zijn er niet voor niets, maar zorgen in de praktijk wel voor vertraging, extra kosten en soms zelfs het afblazen van het hele isolatieproject.

3. Isolatiebedrijven zitten klem door milieuregels rond vleermuizen

3.1 De uitdaging voor de sector

Door de strenge milieuregels rondom vleermuizen voelen veel isolatiebedrijven zich in het nauw gedreven. In sommige gevallen vergen de vergunningstrajecten en de ecologische onderzoeken zoveel tijd en geld, dat het de moeite niet meer loont om een bepaalde klus aan te nemen. Bovendien is de timing van de werkzaamheden strikt gebonden aan de vleermuisactiviteit. Bepaalde soorten overwinteren en kunnen juist niet tijdens die periode gestoord worden, terwijl anderen in het voorjaar jongen krijgen, wat ook een kwetsbare periode is.

Een situatie die steeds vaker voorkomt: het werk is al ingepland, de steigers staan klaar, maar er duiken signalen op dat er vleermuizen in de spouw zitten. Er volgt een ecologische quickscan, die uitwijst dat de werkzaamheden tijdelijk stilgelegd moeten worden. Voor het isolatiebedrijf betekent dit dubbele kosten (mensen en materialen zijn al ingepland), terwijl de huiseigenaar langer in de kou of in de rommel zit. Zowel financieel als logistiek kan dit flink pijn doen.

3.2 Wet natuurbescherming en ontheffingen

Onder de Wet natuurbescherming is het verboden om vleermuizen opzettelijk te verstoren, te doden of hun verblijfplaatsen te beschadigen of te vernielen. Wanneer er in een woning vleermuizen worden aangetroffen, is het vaak nodig om een ontheffing aan te vragen bij de provincie. Deze ontheffing wordt alleen verleend als er sprake is van een dwingende reden (bijvoorbeeld renovatie om instortingsgevaar te voorkomen) en als er geen andere bevredigende oplossing is. Bovendien moet er altijd gezorgd worden voor een gelijkwaardige of betere vervangende verblijfplaats voor de vleermuizen.

Het aanvragen van zo’n ontheffing is geen formaliteit; er is een uitgebreid ecologisch rapport nodig dat aantoont waarom de werkzaamheden noodzakelijk zijn, wat de effecten op de vleermuizen zijn en welke maatregelen worden genomen om de nadelige gevolgen te beperken. De wachttijd voor een ontheffing kan oplopen tot meerdere maanden. Voor isolatiebedrijven betekent dit dat hun planning wordt doorkruist en dat er een verhoogd risico op inkomstenverlies ontstaat.

3.3 Financiële en logistieke impact

De financiële consequenties voor isolatiebedrijven kunnen aanzienlijk zijn. Niet alleen lopen ze het risico om opdrachten te verliezen, maar ook de administratieve rompslomp (zoals vergunningstrajecten, ecologische onderzoeken, overleg met bevoegde instanties) vergt extra investeringen. Daarnaast kan het gebeuren dat projecten met vleermuizen in de spouw volledig worden afgewezen, omdat de diervriendelijke alternatieven (zoals speciale vleermuiskasten of uitstel tot na het broedseizoen) niet rendabel zijn binnen het budget van de huiseigenaar of de aannemer.

Bovendien kunnen reputatieschade en klant ontevredenheid ook een rol spelen. In een markt waar klanten snel op zoek gaan naar alternatieven, is het voor isolatiebedrijven een enorme uitdaging om enerzijds de regels te respecteren en anderzijds betaalbaar en snel te werk te gaan.

4. De ecologische rol van vleermuizen en het belang van hun bescherming

4.1 Vleermuizen als natuurlijke plaagbestrijders

Dat vleermuizen veel insecten eten is geen geheim. Een enkele vleermuis kan per nacht duizenden insecten verorberen. Dit maakt vleermuizen een natuurlijke en milieuvriendelijke manier van plaagbestrijding. Zonder vleermuizen zou het aantal insectenplagen in stedelijke gebieden aanzienlijk kunnen toenemen, met alle mogelijke negatieve gevolgen voor gezondheid en woongenot.

4.2 Snelheid van voortplanting

Het feit dat de meeste vleermuissoorten in Nederland slechts één jong per jaar krijgen, maakt deze dieren extreem kwetsbaar voor verstoring. Wordt een kolonie verjaagd of verdreven, dan kan het jaren duren voordat de populatie zich herstelt. Een kleine verstoring kan dus grote gevolgen hebben voor de lokale biodiversiteit.

4.3 Leefgebied en verstedelijking

Door de toenemende verstedelijking en het kappen van oude bomen verliezen vleermuizen geleidelijk aan hun natuurlijke leefgebieden, zoals boomholtes en grotten. Daardoor wijken zij vaak uit naar gebouwen, waaronder spouwmuren. Het beschermen van vleermuizen in onze bebouwde omgeving is dus essentieel om verdere achteruitgang van deze diersoorten te voorkomen.

5. Spouwisolatie en vleermuizen: regelgeving en ecologisch onderzoek

5.1 Quickscan en uitgebreid ecologisch onderzoek

Voorafgaand aan isolatiewerkzaamheden is het verstandig om een zogeheten quickscan uit te laten voeren. Hierbij wordt in kaart gebracht of er signalen zijn die wijzen op de aanwezigheid van vleermuizen, zoals uitwerpselen, specifieke geluiden of karakteristieke invlieg routes. Als er aanwijzingen zijn dat vleermuizen in de spouw zitten, zal een meer uitgebreid ecologisch onderzoek nodig zijn. Dit onderzoek kan onder andere het volgende omvatten:

• Observatie: overdag de spouwopening in de gaten houden of ’s avonds kijken of vleermuizen uitvliegen.
• Geluidsonderzoek: door middel van een vleermuis detector luisteren naar ultrasone geluiden.
• Lokalisatie van verblijfplaatsen: is het een kraamverblijf, winterverblijf of een zomerverblijf?
• Populatiegrootte: hoeveel vleermuizen maken gebruik van de spouwmuur?

Op basis van dit onderzoek adviseert de ecoloog over de mogelijke vervolgstappen en of er een ontheffing nodig is.

5.2 Maatwerkoplossingen en diervriendelijke alternatieven

Het kan zijn dat de ecoloog aanbeveelt om eerst een alternatieve verblijfplaats te creëren, bijvoorbeeld door het ophangen van vleermuiskasten in de omgeving of het vrijhouden van bepaalde gevelopeningen. In sommige gevallen kan de isolatie in fasen worden aangebracht, zodat vleermuizen niet massaal worden verdrongen of verstikt. Ook kan er voor gekozen worden om de spouw aan één kant af te sluiten en aan de andere kant gedeeltelijk open te laten, zodat de vleermuizen nog steeds een doorgang hebben.

5.3 Wettelijke kaders en ontheffingen

Zoals eerder genoemd, verplicht de Wet natuurbescherming tot een zorgvuldige omgang met vleermuizen. Een ontheffing aanvragen bij de provincie is vaak een tijdrovend proces, maar noodzakelijk als er geen andere oplossing is. Vaak eist de provincie dat de werkzaamheden buiten het actieve seizoen van de vleermuizen plaatsvinden, of pas nadat er maatregelen zijn getroffen die een gelijkwaardige of betere verblijfplaats bieden. Deze wettelijke kaders zorgen ervoor dat vleermuizen de bescherming krijgen die ze nodig hebben, maar de praktijk laat zien dat dit voor huiseigenaren en isolatiebedrijven een flinke uitdaging kan zijn.

6. Financiële en praktische gevolgen voor huiseigenaren

6.1 Extra kosten en langere doorlooptijd

Als er vleermuizen in de spouwmuur zitten, is het niet ongebruikelijk dat de planning van de isolatiewerkzaamheden vertraging oploopt. Een vergunningstraject kan weken tot maanden duren, en het ecologisch onderzoek brengt extra kosten met zich mee. Ook kan het zijn dat de isolatie pas in een ander seizoen mag worden uitgevoerd, waardoor huiseigenaren moeten wachten op hun beoogde energiebesparing en comfortverbetering.

6.2 Onzekerheid en risico’s

De onzekerheid rondom de aanwezigheid van vleermuizen kan voor huiseigenaren stressvol zijn. Niet alleen vanwege de mogelijke kosten, maar ook omdat het kan betekenen dat er onverwachte aanpassingen aan het isolatieplan nodig zijn. Ook het risico dat men halverwege het project te horen krijgt dat het werk (tijdelijk) stilgelegd moet worden, is niet gering.

6.3 Mogelijke schade aan de woning

Hoewel vleermuizen meestal weinig schade veroorzaken aan de woning, zijn er soms gevallen bekend waarin uitwerpselen of urine voor overlast zorgen. Bovendien kan het isolatiemateriaal door verkeerd uitgevoerde werkzaamheden of verstoppingen mogelijk beschadigen of verzakken. Een zorgvuldige aanpak is dus essentieel, zowel voor de huiseigenaar als voor de vleermuizen.

7. Kansen voor innovatie: diervriendelijke spouwisolatie

7.1 Speciale vleermuiskasten en aangepaste gevelstenen

Ondanks de uitdagingen bieden de strenge milieuregels rondom vleermuizen ook kansen voor innovatie. Steeds meer bedrijven ontwikkelen oplossingen die rekening houden met de behoeften van vleermuizen. Denk hierbij aan:

• Vleermuiskasten: deze worden buiten de woning geplaatst om vleermuizen een alternatieve verblijfplaats te bieden.
• Aangepaste gevelstenen: stenen met openingen die speciaal zijn ontworpen voor vleermuizen, zodat ze veilig in de gevel kunnen verblijven.
• Gerichte isolatie: het gedeeltelijk isoleren van een spouw om een bepaalde route voor vleermuizen toegankelijk te houden.

Door deze innovatieve oplossingen wordt het mogelijk om te voldoen aan de vraag naar verduurzaming, zonder de vleermuizen hun leefplek te ontnemen.

7.2 Samenwerking tussen isolatiebedrijven en ecologen

Een succesvolle aanpak begint met goede communicatie tussen isolatiebedrijven, ecologen en overheidsinstanties. Door in een vroeg stadium een ecoloog te betrekken, kan een plan van aanpak worden opgesteld dat rekening houdt met de levenscyclus van vleermuizen. In plaats van pas te reageren als er vleermuizen worden ontdekt, kunnen bedrijven vooraf al voorzieningen treffen. Dit voorkomt onnodige vertraging en garandeert een diervriendelijke en duurzame isolatie.

7.3 Toekomstperspectief: nature-inclusive bouwen

Met het oog op de toekomst lijkt nature-inclusive bouwen aan terrein te winnen. Hierbij worden in nieuwbouwprojecten al direct voorzieningen ingebouwd voor vogels, vleermuizen en insecten, zoals nestkaststen en groene daken. Dit principe kan ook worden doorgetrokken naar renovatieprojecten en spouwisolaties. Hoe meer bewustwording er is over de ecologische waarde van vleermuizen, hoe groter de kans dat isolatiebedrijven en huiseigenaren gaan kiezen voor diervriendelijke alternatieven.

8. Tips voor huiseigenaren bij spouwisolatie met vleermuizen

8.1 Laat een quickscan uitvoeren

Staat er een isolatieproject op de planning en heb je een vermoeden dat er vleermuizen in de spouwmuur zitten? Laat dan eerst een quickscan uitvoeren. Zo voorkom je dat je voor verrassingen komt te staan zodra de werkzaamheden al in gang zijn gezet.

8.2 Houd rekening met de seizoenen

Vleermuizen hebben verschillende verblijfplaatsen gedurende het jaar. Zo gebruiken ze sommige locaties om te overwinteren en andere om jongen groot te brengen. Plan isolatiewerkzaamheden bij voorkeur in periodes waarin vleermuizen niet broeden of overwinteren. Overleg hierover met een deskundige ecoloog of de provincie.

8.3 Voorzie in alternatieve verblijfplaatsen

Als blijkt dat er vleermuizen zitten, kijk dan naar diervriendelijke oplossingen. Denk aan vleermuiskasten in de tuin, aan de gevel of in nabijgelegen bomen. Zorg dat de kast hoog genoeg hangt en zich dicht bij de oude invlieg route bevindt. Op deze manier bied je vleermuizen een volwaardig alternatief.

8.4 Schakel een professioneel isolatiebedrijf in

Niet elk bedrijf heeft de juiste kennis in huis om met vleermuizen en strenge wetgeving om te gaan. Kies daarom voor een ervaren isolatiebedrijf dat samenwerkt met ecologen of ervaring heeft met vleermuisvriendelijke isolatieprojecten. Zo voorkom je later problemen en weet je zeker dat de werkzaamheden volgens de regels verlopen.

9. Rol van de ecoloog bij spouwisolatie

9.1 Inventarisatie en advies

Een ecoloog kan in een vroeg stadium vaststellen of er vleermuizen aanwezig zijn en wat de omvang van de kolonie is. Deze informatie is cruciaal om te bepalen welke maatregelen getroffen moeten worden, of er een ontheffing nodig is en welke periode het meest geschikt is voor de werkzaamheden.

9.2 Ontheffingsaanvraag en mitigatieplan

Als blijkt dat er vleermuizen in de spouwmuur zitten en dat er geen andere bevredigende oplossing is dan toch te isoleren, zal de ecoloog helpen bij de ontheffingsaanvraag. Dit traject omvat het opstellen van een mitigatieplan, waarin staat beschreven hoe de vleermuizen worden beschermd en welke alternatieven hun worden geboden. Denk aan vleermuiskasten, gefaseerde isolatie of aangepaste gevelstenen.

9.3 Controle en nazorg

Ook na het isoleren kan de ecoloog een rol spelen in de controle en nazorg. Is het nieuwe verblijf goed in gebruik genomen door de vleermuizen? Zijn er problemen met verstopping of wateroverlast ontstaan door de isolatie? Met periodieke controles wordt gecontroleerd of de maatregelen effect hebben en of er eventuele bijsturing nodig is.

10. Praktijkvoorbeelden: hoe gaan isolatiebedrijven en huiseigenaren om met vleermuizen?

10.1 Gevalsstudie 1: Oud herenhuis in de binnenstad

Een isolatiebedrijf trof in een statig herenhuis in de binnenstad een kolonie van ruim 50 vleermuizen aan in de spouwmuur. De huiseigenaar wilde koste wat kost verduurzamen, want de energierekening was torenhoog. Na een quickscan en vervolgens een uitgebreid ecologisch onderzoek bleek dat de vleermuizen hier ook overwinterden. De werkzaamheden werden daarom uitgesteld tot het voorjaar, na de overwinteringsperiode. Parallel werd een mitigatieplan opgesteld, inclusief het plaatsen van vleermuiskasten aan de achterzijde van het huis. Uiteindelijk werd de spouw in mei geïsoleerd, met behoud van een kleine doorgang waar de vleermuizen in en uit konden vliegen.

10.2 Gevalsstudie 2: Renovatieproject in een buitenwijk

In een buitenwijk stond een jaren 70-woning op de planning voor een grondige renovatie, inclusief spouwisolatie. Bij de inspectie vond men sporen van vleermuizen, maar het was nog niet duidelijk om hoeveel dieren het ging. De ecoloog werd ingeschakeld en constateerde dat het een kleine kraamkolonie betrof. De renovatie werd uitgesteld tot na het uitvliegen van de jongen. Daarnaast werd gekozen voor aangepaste gevelstenen en een vleermuiskast in de tuin. Dankzij deze aanpassingen kon de kolonie – inmiddels uitgevlogen – terugkeren als ze dat wilden, zonder dat de isolatie in gevaar kwam.

10.3 Gevalsstudie 3: Samenwerking met de lokale natuurorganisatie

Een isolatiebedrijf had te maken met een omvangrijke renovatie van een complex met meerdere woningen. Omdat dit complex in een groen gebied lag waar veel vleermuizen werden gesignaleerd, werd in een vroeg stadium een lokale natuurorganisatie betrokken. Samen met ecologen werden in kaart gebracht waar de meeste vleermuisactiviteit plaatsvond, en er werden specifieke vleermuisstenen en kasten geplaatst. Vervolgens werden de spouwen gefaseerd geïsoleerd, waardoor de vleermuizen steeds de kans hadden om een ander verblijf te zoeken. De renovatie liep door deze aanpak wel iets uit, maar er hoefde geen complete stillegging plaats te vinden. De samenwerking resulteerde in positieve publiciteit en een beter imago voor het isolatiebedrijf.

11. De toekomst van spouwisolatie en vleermuisbescherming

11.1 Meer bewustwording en integrale aanpak

De afgelopen jaren is de bewustwording rondom vleermuizen en hun belang voor het ecosysteem flink toegenomen. In plaats van vleermuizen te zien als een hinderlijke obstakel voor spouwisolatie, komt er steeds meer een integrale aanpak waarbij mens en natuur naast elkaar kunnen bestaan. Isolatiebedrijven, huiseigenaren en overheden werken samen aan duurzame oplossingen die rekening houden met alle belangen.

11.2 Wet- en regelgeving: streng maar noodzakelijk

Hoewel de strenge wet- en regelgeving rondom vleermuizen vaak wordt ervaren als belemmerend, blijft deze bescherming noodzakelijk. Zonder deze regels zou de vleermuispopulatie snel verder afnemen. De uitdaging is om de procedures efficiënter te maken en de communicatie tussen alle betrokken partijen te verbeteren, zodat er sneller duidelijkheid komt over de haalbaarheid van een project.

11.3 Groeiende markt voor diervriendelijke innovaties

Vooruitstrevende bedrijven zien de wetgeving niet alleen als hindernis, maar ook als kans om zich te onderscheiden. Er ontstaan steeds meer innovatieve producten en diensten op het gebied van diervriendelijke spouwisolatie. Denk aan modulaire gevelsystemen die flexibel in te richten zijn voor verschillende diersoorten, of slimme monitoringtechnologie die real-time laat zien of er vleermuizen in de spouw aanwezig zijn. Deze markt voor ‘nature-inclusive’ bouw en renovatie zal naar verwachting de komende jaren verder groeien.

12. Conclusie

Spouwisolatie is een beproefde methode om een woning te verduurzamen en het wooncomfort te verhogen. Zeker in een tijd waarin energieprijzen stijgen en de roep om duurzame maatregelen groter wordt, is spouwisolatie voor veel huiseigenaren een logische stap. Echter, wanneer vleermuizen hun intrek hebben genomen in de spouwmuur, komt daar een stevige uitdaging bij kijken.

Vleermuizen zijn niet zomaar beschermd: ze zijn essentieel voor ons ecosysteem en bijzonder kwetsbaar vanwege hun lage voortplantingssnelheid. De strenge wetgeving die hun belangen behartigt, kan tot grote financiële en logistieke complicaties leiden voor isolatiebedrijven en huiseigenaren. Denk aan verplichte ecologische quickscans, het aanvragen van ontheffingen en het nemen van diervriendelijke maatregelen zoals vleermuiskasten en aangepaste gevelstenen.

Toch biedt deze situatie ook kansen. De samenwerking tussen ecologen en isolatiebedrijven leidt tot nieuwe, innovatieve oplossingen die rekening houden met zowel energiebesparing als natuurbehoud. Met een zorgvuldige en integrale aanpak – waarbij alle betrokken partijen op tijd aan tafel zitten – kan spouwisolatie worden uitgevoerd zonder vleermuizen in hun voortbestaan te bedreigen. Deze werkwijze zal in de toekomst steeds belangrijker worden, naarmate we ons meer bewust worden van de kwetsbaarheid en de ecologische waarde van vleermuizen.

Kortom, wie zijn spouwmuur wil isoleren, doet er goed aan om vooraf te controleren op vleermuisaanwezigheid en zo nodig een professional in te schakelen die ervaring heeft met diervriendelijke isolatie. Op die manier kan de woning voldoen aan de modernste energie-eisen, zonder dat we de vleermuizen in het nauw drijven. Uiteindelijk is het de bedoeling dat mens en natuur duurzaam met elkaar samenleven, en spouwisolatie met oog voor vleermuizen is daar een prachtig voorbeeld van.