Thuisaccu, kan een belangrijke rol spelen bij overbelast netwerk

1. Overzicht van het volle stroomnet en thuisaccu

Het stroomnet, ook wel het elektriciteitsnet of energienetwerk genoemd, vormt de ruggengraat van onze moderne samenleving. Door de jaren heen heeft de vraag naar elektriciteit een sterke vlucht genomen, onder andere doordat huishoudens en bedrijven steeds meer apparaten gebruiken die afhankelijk zijn van stroom. Denk daarbij aan computers, smartphones, geavanceerde productiesystemen, elektrische vervoersmiddelen en verwarmingsinstallaties die werken op elektriciteit in plaats van gas. Daarnaast is ook de productie van elektriciteit sterk veranderd. Vroeger werden er voornamelijk centrales op fossiele brandstoffen ingezet, komt de elektriciteit nu steeds vaker van hernieuwbare bronnen.

Hoewel deze transitie richting duurzame energie een goede ontwikkeling is voor het milieu en de klimaatdoelen, brengt ze ook uitdagingen met zich mee. De komst van talloze windmolens en zonnepanelen heeft het aanbod van stroom zeer variabel gemaakt. Wanneer de zon schijnt en de wind waait, kan er een overproductie ontstaan, terwijl in windstille en donkere uren het aanbod juist beperkt is. Dit zorgt voor pieken en dalen in de opwek, terwijl de vraag op andere momenten ook piekt, bijvoorbeeld wanneer mensen thuis massaal gaan koken, de lichten aandoen of de elektrische auto aan de laadpaal zetten.

Deze schommelingen in vraag en aanbod vragen veel flexibiliteit van het energienet. Netbeheerders – de partijen die ervoor zorgen dat de infrastructuur (kabels, transformatoren en verdeelstations) goed functioneert – zetten zich in om vraag en aanbod te balanceren, maar komen inmiddels voor zeer grote uitdagingen te staan. De grote vraag in de winter (wanneer het eerder donker is en de verwarming vaker aanstaat) en de pieken in de zomer (bijvoorbeeld door airconditioning en hoog toeristenverkeer) leiden ertoe dat ons net steeds voller raakt. De problemen stapelen zich op en het risico op stroomstoringen neemt toe.

Betrouwbaarheid

De algehele betrouwbaarheid van het elektriciteitsnet staat onder druk omdat de netbeheerders meer capaciteit moeten vrijmaken om aan de hogere vraag te voldoen. Tegelijkertijd moet er ook ruimte zijn voor de teruglevering van groene stroom vanuit zonne- en windparken. Volgens diverse experts, rapporten en nieuwsberichten is de druk op het net dermate groot geworden dat er vaker naar noodoplossingen moet worden gegrepen om alles draaiende te houden.

In deze blog onderzoeken we stap voor stap hoe het zover is gekomen dat zelfs de reservecapaciteit soms tekortschiet en welke rol verschillende factoren hierin spelen. Ook bekijken we de rol van een thuisaccu als mogelijke oplossing: kan lokale energieopslag helpen om het net te ontlasten en storingen te voorkomen? Of zijn er andere ontwikkelingen en maatregelen nodig? Voordat we de specifieke oplossingen induiken, is het goed om eerst inzicht te krijgen in de achtergrond van de groei van groene energie en de toenemende vraag naar stroom.

2. Groei van duurzame energie en impact op het net

2.1 Toenemende wind- en zonneparken

De laatste decennia zijn er wereldwijd tal van windmolenparken en zonneparken bijgekomen om de opwekking van stroom te verduurzamen. Deze groei is ook in Nederland en omliggende landen explosief. De ambitie van overheden en energiemarkten is duidelijk: we willen minder afhankelijk zijn van fossiele brandstoffen en meer inzetten op groene energiebronnen. Dit is belangrijk om de CO₂-uitstoot te beperken en klimaatverandering tegen te gaan.

De keerzijde van deze ontwikkeling is dat het stroomnet in korte tijd moet omgaan met wisselvallige en weersafhankelijke opwekking. Een zonnige dag kan bijvoorbeeld zoveel zonne-energie opleveren dat sommige lokale netten overbelast raken. Bij windparken is er een vergelijkbare uitdaging: als de wind sterk is, kan er een overproductie ontstaan die niet direct geabsorbeerd kan worden door de net infrastructuur. In drukkere regio’s, met veel woningen, bedrijven en kleinschalige zonnedaken, kan het gebeuren dat delen van het net het aanbod niet meer goed kunnen verwerken.

2.2 Lokale opwek en teruglevering en thuisaccu

Naast de grote windmolenparken en zonneparken is er ook een toename van lokale opwek, bijvoorbeeld door zonnepanelen op daken van huishoudens en bedrijfspanden. Deze decentrale opwek heeft grote voordelen, zoals minder verlies bij transport en een hogere mate van zelfvoorzienend voor huishoudens. Maar het zorgt ook voor extra complexiteit in de net balans. Vroeger was de richting van stroomlevering relatief eenduidig: grote centrales leverden stroom aan de afnemers, en alles ging één kant op. Tegenwoordig leveren steeds meer afnemers – die dus ook producenten zijn geworden – stroom terug aan het net.

Dit betekent dat transformatorhuisjes, verdeelstations en de bekabeling in woonwijken veel grotere pieken moeten kunnen opvangen dan voorheen. Het is niet slechts één kant op transporteren, maar stroom moet soms in tegengestelde richting gaan. Om dit in goede banen te leiden, zijn soms grootschalige investeringen nodig in ondergrondse kabels, nieuwe verdeelstations en ICT-systemen om de energiestromen te coördineren. Deze investeringen hebben tijd nodig, zowel om te ontwerpen als om te realiseren. Daardoor is er op veel plaatsen een bottleneck ontstaan: de net uitbreidingen houden de snelle groei van duurzame opwek niet altijd bij.

2.3 Netcongestie en capaciteitsproblemen en thuisaccu

Wanneer er meer stroom wordt aangeboden (of gevraagd) dan de lokale infrastructuur kan verwerken, spreken we van net congestie. Dit is vergelijkbaar met een file op de snelweg: als er te veel auto’s zijn, kan de weg de drukte niet aan. Op het elektriciteitsnet kan dit leiden tot spanningsproblemen, overbelasting van de bekabeling en uiteindelijk tot het ingrijpen van de netbeheerder door bijvoorbeeld productie af te schakelen of reservecapaciteit in te zetten.

Om de problemen te verminderen, is het soms nodig om in gebieden met veel duurzame opwek tijdelijk een stop te zetten op nieuwe aansluitingen of het uitbreiden van bestaande aansluitingen. Dit is uiteraard onwenselijk, omdat het de energietransitie remt. Maar om de veiligheid en stabiliteit van het net te waarborgen, achten netbeheerders het soms noodzakelijk. Aan de andere kant zijn er projecten om congestiemanagement te stimuleren, zodat producenten en afnemers beter met elkaar kunnen afstemmen wanneer ze stroom leveren of afnemen. Belangrijk is echter dat dit alles niet van de ene op de andere dag volledig kan worden ingevoerd; het kost tijd, organisatie en investeringen.

3. Toenemende vraag door elektrificatie en piekgebruik

3.1 Elektrisch vervoer en warmtepompen

Behalve de groei in duurzame opwek, is er ook een forse groei in de vraag naar elektriciteit. Steeds meer consumenten en bedrijven kiezen voor elektrische voertuigen in plaats van auto’s die op benzine of diesel rijden. Dit is een gunstige ontwikkeling voor het klimaat, maar de laadpalen en snel laadstations leggen een extra belasting op het net. Als veel mensen tegelijk hun elektrische auto aan de lader zetten, bijvoorbeeld rond etenstijd, ontstaat er een piek in de vraag.

Daarnaast is er een trend om gebouwen te verduurzamen door bijvoorbeeld over te schakelen van gasgestookte cv-ketels naar warmtepompen. Deze warmtepompen verbruiken elektriciteit om warmte te onttrekken aan de buitenlucht of bodem. Hoewel dit energetisch efficiënt is (vooral bij goed geïsoleerde woningen), zorgt ook deze verschuiving voor een grotere druk op het stroomnet. Vooral in de wintermaanden wanneer de warmtevraag hoog is en de dagen korter zijn.

3.2 Piekmomenten in de avond

In de loop van de dag zijn er altijd piekmomenten in het verbruik. Dit noemen we de ‘stroom spits.’ Met name tussen 16.00 uur en 21.00 uur lopen de consumptiepatronen flink op. Mensen komen thuis van werk, zetten de verwarming wat hoger. Gaan koken, doen de verlichting aan en pluggen de elektrische auto in om op te laden. Tegelijkertijd is het in de wintermaanden sneller donker, wat betekent dat er minder zonne-energie beschikbaar is en dat de vraag naar stroom voor verlichting en verwarming dus grotendeels vanuit het net moet komen.

Deze gelijktijdigheid kan leiden tot lokale overbelasting van transformatorhuisjes en verdeelstations. De reservecapaciteit die netbeheerders aanhouden om storingen op te vangen, komt dan sneller in beeld. Soms is die reservecapaciteit niet voldoende, wat de kans op stroomuitval of spanningsproblemen vergroot. Het gevolg is dat sommige mensen merken dat het laden van de elektrische auto trager gaat of dat er onderbrekingen in de stroomtoevoer ontstaan.

3.3 Zwaardere aansluitingen en infrastructuur

De verschuiving van gas naar elektriciteit betekent ook dat veel huishoudens behoefte krijgen aan een zwaardere netaansluiting. Als een woning een warmtepomp, een inductiekookplaat en een laadpaal voor de auto heeft, kan de huidige capaciteit van de huisaansluiting ontoereikend zijn. Het aanvragen van een zwaardere aansluiting is echter niet altijd zomaar mogelijk, vooral niet in gebieden waar het net al overbelast is of waar een maximale capaciteit is bereikt. Dit onderstreept het belang van investeringen in de net infrastructuur, maar ook van slim energiebeheer en tijdige planning.

De toenemende vraag is dus niet alleen een kwestie van dat het totale verbruik stijgt. Er ontstaan pieken op momenten dat veel mensen tegelijk stroom nodig hebben. De netbeheerder moet voldoende reserve hebben om deze pieken op te vangen. Zij kunnen maar niet eindeloos investeren in infrastructuur die grotendeels alleen nodig is voor deze korte momenten van hoge belasting. Het streven is daarom om de vraag naar stroom te spreiden en verbruik zoveel mogelijk te verplaatsen naar daluren.

4. De invloed van een thuisaccu

4.1 Hoe een thuisaccu helpt bij piek afvlakking

Een van de mogelijke oplossingen om het net te ontlasten, is de toepassing van een thuisaccu. Hiermee wordt bedoeld: een batterijopslagsysteem in de woning, dat in staat is om lokaal opgewekte zonne-energie tijdelijk op te slaan of om stroom uit het net op te slaan in daluren (wanneer de prijs of belasting lager is) om die vervolgens tijdens piekmomenten in te zetten. Op die manier kan een huishouden de eigen energiebehoefte ‘gladstrijken’. Waardoor minder piekbelasting op het net en een efficiënter gebruik van duurzame energie.

Wanneer veel huishoudens over een dergelijke thuisaccu beschikken, kunnen zij gezamenlijk de piekbelasting verminderen. In plaats van allemaal tegelijk tussen 16.00 en 21.00 uur energie af te nemen, kan de thuisaccu de woning van elektriciteit voorzien of de elektrische auto in die periode voeden. Dit verlaagt de druk op de lokale transformatoren en kabels, en verkleint de noodzaak om extra reservecapaciteit in te zetten. Tegelijkertijd kan het huishoudens helpen om energiekosten te besparen, zeker als de energieprijs in de toekomst meer gaat variëren naar gelang vraag en aanbod.

4.2 Duurzaamheid en zelf consumptie met een thuisaccu

Huishoudens met zonnepanelen kunnen met een thuisaccu ook meer van hun eigen zonne-energie verbruiken. Op momenten dat de zon fel schijnt, kan de batterij worden opgeladen. Zodra de zon ondergaat of er een piek in de vraag is, kan het huishouden putten uit de accu. Hierdoor hoeft er minder stroom van het net te worden afgenomen, wat niet alleen kosten drukt maar ook het net minder belast. In de toekomst, wanneer salderingsregelingen veranderen of worden afgebouwd, kan een thuisaccu nog interessanter worden, omdat de financiële prikkel om lokale opwek direct zelf te gebruiken groter wordt.

Vanuit duurzaamheidsoogpunt is het belangrijk dat er minder gebruik wordt gemaakt van piekcentrales of noodaggregaten die vaak op fossiele brandstoffen draaien. Door de pieken in verbruik te verminderen, dragen thuisaccu’s dus ook bij aan een efficiënter en schoner energiesysteem.

4.3 Thuisaccu als onderdeel van slim energiesysteem

De invoering van thuisaccu’s gaat hand in hand met de ontwikkeling van smart grids of slimme stroomnetten. Dit zijn netten waarbij gebruik wordt gemaakt van geavanceerde meet- en regeltechnieken. Dit om vraag en aanbod beter op elkaar af te stemmen. Een thuisaccu kan via slimme software en algoritmes worden bestuurd, zodat de batterij op de meest gunstige momenten laadt of ontlaadt. In de toekomst kunnen we ons voorstellen dat huishoudens worden beloond als zij op piekmomenten stroom kunnen terugleveren, of juist worden aangespoord om de accu te laden wanneer het aanbod hoog is.

Al met al kan een thuisaccu een significante invloed hebben op het verlagen van de piekbelasting op het stroomnet. Het is echter geen allesomvattende oplossing: de totale capaciteit van het net moet nog steeds vergroot worden, en het is niet zo dat iedereen zomaar een thuisaccu kan plaatsen. Er zijn kosten en technische voorwaarden aan verbonden. Bovendien zal de groeiende vraag naar elektriciteit door elektrificatie en datacenters blijven toenemen. Maar zeker op lokaal niveau kunnen thuisaccu’s een waardevolle bijdrage leveren aan een betrouwbaarder en duurzamer energiesysteem.

5. Aggregaten, reservecapaciteit en noodmaatregelen als thuisaccu

Hieronder volgt een tekstblok dat afkomstig is uit recente berichtgeving over het volle elektriciteitsnet. Namen en bedrijfsnamen zijn weggelaten of vervangen door termen als ‘de netbeheerder’ om te voldoen aan de privacy- en anonimiteitswensen. Dit illustreert hoe urgent de situatie kan zijn, vooral tijdens piekdagen of in periodes van druk toeristisch verkeer:

“Het stroomnet is zo vol dat zelfs reservecapaciteit soms niet voldoet. De netbeheerder ziet de problemen op het stroomnet alsmaar verder toenemen. Afgelopen kerst heeft de netbeheerder zelfs voor het eerst aggregaten moeten inzetten, omdat de reservecapaciteit ook niet genoeg was. Er wordt gewaarschuwd dat stroomstoringen vaker kunnen voorkomen.

De aggregaten zijn met Kerstmis ingezet in bepaalde toeristische regio’s, vooral vanwege de grote toestroom van mensen. Dit jaar zal dat met Pasen opnieuw zo zijn. Ook in veel andere gebieden waar de netbeheerder actief is, worden de problemen steeds nijpender. Daar heeft de netbeheerder de reservecapaciteit moeten aanspreken. In eerdere jaren hoefde de netbeheerder die capaciteit alleen in te zetten bij storingen.

Door de reserves aan te spreken, komt meer elektriciteit beschikbaar en dat is vooral in de wintermaanden nodig, met name tussen 16.00 en 21.00 uur. Dan loopt het stroomgebruik op, bijvoorbeeld doordat het licht eerder aangaat. ‘Consumenten en bedrijven merken van het gebruiken van de storingsreserve in eerste instantie niets. Maar mocht er een kabel kapotgaan, dan is er geen back-up en kan een stroomstoring langer duren dan normaal,’ meldt de netbeheerder in een toelichting op de jaarcijfers.

De betrouwbaarheid van het stroomnet staat onder druk. Het elektriciteitsnet is de afgelopen jaren steeds voller geworden. Dit komt door een snelle stijging van zowel de vraag naar stroom als het aanbod ervan. De vraag stijgt onder meer door de populariteit van elektrisch rijden en huizen die van het gas afgaan. Het aanbod is vooral gegroeid door de komst van veel windmolens en zonnepanelen.

Netbeheerders investeren volop in uitbreidingen. Er worden recordbedragen uitgegeven en er worden grote stappen gezet in nieuwe kabels en transformatoren. Helaas zijn al die inspanningen niet voldoende om de drukte op het volle net aan te kunnen. ‘We halen alles uit de kast om iedereen van stroom te kunnen blijven voorzien, ook als hiervoor de inzet van dieselaggregaten of gasgeneratoren nodig is,’ aldus de topman van de netbeheerder, die eraan toevoegt dat de betrouwbaarheid wel steeds meer onder druk staat.

De drukte blijft nog jaren duren. Netbeheerders blijven investeren in uitbreidingen, maar het duurt nog jaren voordat dit de drukte echt verlicht. Tot die tijd wordt gekeken naar andere oplossingen. Zo deed de netbeheerder onlangs een oproep aan elektrische rijders om de auto niet tussen 16.00 en 21.00 uur aan de stekker te leggen. Men zou graag zien dat huishoudens en bedrijven hun stroomgebruik verminderen tijdens deze ‘spitsuren.’ ‘Dan blijft er genoeg capaciteit op het net over en stijgen de kosten voor de uitbreiding minder snel,’ aldus de netbeheerder.
”

Deze passage onderstreept het centrale probleem waarmee het net kampt: op piekmomenten is er eenvoudigweg te veel gelijktijdig gebruik, waardoor zelfs de back-up niet meer toereikend is. De inzet van aggregaten op diesel of gas wordt gezien als noodmaatregel, maar deze noodgreep is niet duurzaam en bovendien prijzig. Het is een teken dat er dringend naar structurele oplossingen moet worden gezocht, zowel in de vorm van net uitbreidingen als het beter spreiden en managen van de energievraag.

5.1 De rol van noodaggregaten

Noodaggregaten kunnen in geval van extreme situaties snel extra vermogen leveren. Dit kan voorkomen dat bepaalde regio’s te kampen krijgen met volledige stroomuitval. Toch zijn diesel of gas aggregaten verre van ideaal, omdat ze CO₂ uitstoten en gebruikmaken van fossiele brandstoffen. Daarnaast zijn deze installaties niet ontworpen voor constante langdurige inzet. Ze dienen primair als overbrugging in uitzonderlijke omstandigheden. Dat ze nu met meer regelmaat worden ingezet, duidt op een tekortschietende structurele capaciteit.

5.2 Reservecapaciteit en veiligheidsmarge

De reservecapaciteit is normaal gesproken bedoeld om ongeplande gebeurtenissen zoals storingen of calamiteiten op te vangen. Als deze buffer echter gebruikt moet worden voor reguliere piekmomenten, blijft er minder reserve over voor daadwerkelijke storingen. Dit vergroot het risico op langdurende stroomuitval als er dan toch iets misgaat. Om die reden dringen netbeheerders er steeds vaker op aan dat consumenten en bedrijven hun verbruik spreiden en dat er maatregelen komen die helpen het gebruik tijdens piekuren te verminderen.

6. Uitdagingen en uitbreidingsplannen voor het net

6.1 Grootschalige investeringen en net verzwaring

De netbeheerders geven aan miljarden te investeren in het verzwaren en uitbreiden van ons stroomnet. Nieuwe hoogspanningslijnen, zwaardere verdeelstations en meer ondergrondse kabels zijn nodig om de toenemende energiestromen te kunnen verwerken. Ook het omvormen van het middenspanningsnet en het laagspanningsnet naar een systeem dat tweerichtingsverkeer met hogere belastingen aankan, is een belangrijk aandachtspunt.

Echter, dergelijke uitbreidingen vergen niet alleen veel geld, maar ook de nodige tijd. Voor de aanleg van nieuwe infrastructuur zijn vaak vergunningen, bouwprocedures en overleg met omwonenden nodig. Ook personele capaciteit is een knelpunt: het opleiden en inzetten van voldoende technici en ingenieurs is een uitdaging. Hierdoor is het niet realistisch te verwachten dat het net binnen een paar jaar volledig op orde zal zijn om de toenemende vraag en variabele opwek moeiteloos op te vangen.

6.2 Beleid en regelgeving

Naast technische uitdagingen spelen beleidsmatige en juridische vraagstukken een rol. Om het net te ontlasten, worden er maatregelen overwogen zoals het invoeren van piek- en dal tariefstructuren, waarbij de kosten voor stroom tijdens piekuren hoger zijn dan tijdens daluren. Dit kan consumenten en bedrijven prikkelen om hun verbruik te verschuiven. Ook de regelgeving rondom het terugleveren van stroom aan het net (bijvoorbeeld bij zonnepanelen) is aan verandering onderhevig. Sommige partijen stellen voor om dynamische net tarieven te hanteren, waarbij de vergoeding of kosten afhangen van de drukte op het net en de beschikbare capaciteit.

Verder zijn er initiatieven om lokale energiegemeenschappen te stimuleren. Daarbij kunnen bewoners gezamenlijk investeren in opslag en opwek, en onderling stroom uitwisselen. Dit kan een deel van de druk wegnemen bij het openbare net, omdat meer energie lokaal blijft en minder getransporteerd hoeft te worden. De ontwikkeling van zulke concepten staat nog in de kinderschoenen, maar kan op termijn bijdragen aan een veerkrachtiger energiesysteem.

6.3 Samenwerking en innovatie

Om het volle net in goede banen te leiden, is innovatie onontbeerlijk. Nieuwe technologieën op het gebied van energiemanagement, smart grids, en de integratie van thuisaccu’s in een groter balanceringssysteem kunnen oplossingen bieden. Daarnaast is er nauwe samenwerking nodig tussen verschillende sectoren: woningbouw, transport (elektrisch rijden), industrie, IT en de energiesector. Alleen door kennis en middelen te bundelen kan een toekomstbestendig stroomnet worden gerealiseerd.

Tegelijkertijd is het een uitdaging om de regelgeving en financieringsmogelijkheden in de pas te laten lopen met de benodigde innovaties. Subsidies en stimulansen kunnen helpen om nieuwe technieken sneller marktrijp te maken. Denk aan een fiscale tegemoetkoming voor de aanschaf van thuisaccu’s of aan het faciliteren van proefprojecten waarbij buurtbatterijen worden ingezet.

7. Gedragsverandering en slim gebruik met een thuisaccu

7.1 Smeren van de piek door bewust energieverbruik

Hoewel technische oplossingen en net uitbreidingen een belangrijk deel van de oplossing vormen, mogen we de rol van de gebruiker niet onderschatten. De netbeheerder richt zich daarom tot zowel consumenten als bedrijven met het verzoek om bewust om te gaan met energieverbruik. Zo is er een duidelijke oproep om elektrische auto’s niet per se rond etenstijd aan de lader te zetten, maar liever later op de avond of ’s nachts. Ook kan men wasmachines en vaatwassers in de daluren laten draaien om piekbelasting te verminderen.

Een andere maatregel die soms wordt gesuggereerd, is het instellen van variabele stroomtarieven, waarbij energie tijdens piekmomenten duurder is. Dit idee bestaat al in een beperkte vorm (hoog- en laagtarief), maar kan nog verfijnder worden door dynamische prijzen per uur of per kwartier te hanteren. Hiermee wordt het voor mensen aantrekkelijker om het energieverbruik te plannen op momenten dat het aanbod hoog en de prijs laag is. Zo kunnen we het totale verbruik spreiden over de dag, wat het net minder belast en de noodzaak voor buitensporige investeringen in piekvermogen vermindert.

7.2 Thuisaccu en laadpaal als onderdeel van ‘smart charging’

Een thuisaccu kan het sluimerende probleem van pieken ook (gedeeltelijk) oplossen door energie op te slaan op gunstige momenten en die op ongelegen momenten weer uit te leveren. In combinatie met een slimme laadpaal kan dit zelfs op grotere schaal bijdragen aan net balans. Stel je voor dat duizenden auto’s overdag worden geladen met zonnestroom en een deel van die energie in de vroege avond weer beschikbaar stellen aan het net. Dit concept, bekend als ‘vehicle-to-grid,’ is op termijn zeer veelbelovend.

De gebruiker kan hier actief aan bijdragen door de eigen auto, thuisaccu en andere elektrische apparaten te laten aansturen door software die real-time kijkt naar de staat van het net en de energieprijzen. Hoe meer mensen en bedrijven dit doen, hoe minder piekbelasting op het net ontstaat. Dit betekent wel dat huishoudens enige controle uit handen moeten geven. En vertrouwen op automatische systemen die het optimale laad en ontlaad moment bepalen. Voor veel mensen is dit een drempel, maar naarmate de techniek volwassener wordt en het voordeel in euro’s duidelijker, kan de acceptatie toenemen.

7.3 Bewustwording en educatie

Gedragsverandering begint bij bewustwording. Veel mensen realiseren zich niet dat ze allemaal tegelijk hetzelfde doen, waardoor het net overbelast raakt. Campagnes van overheden en energiemarkten kunnen hier een belangrijke rol in spelen. Scholing en voorlichting over energiesysteem en wat de consequenties zijn van overbelasting, kunnen mensen motiveren om hun eigen verbruik slimmer in te richten.

Daarnaast is er winst te behalen in de manier waarop huizen en apparaten zijn ingesteld. Denk aan thermostaten, boilers en verwarmingssystemen die je op afstand kunt aansturen. Als deze systemen iets ‘vlakker’ energie afnemen, scheelt dat een hoop piekbelasting. Hetzelfde geldt voor bedrijven en kantoren, die hun piekverbruik kunnen spreiden door apparaten niet allemaal op hetzelfde moment te laten draaien.

8. Toekomstperspectief: het pad naar een stabiel energiesysteem

8.1 Naar een evenwichtige markt en infrastructuur

De verwachting is dat de druk op het stroomnet de komende jaren zal blijven toenemen.
Nieuwe zonneparken, windparken en een groeiend aantal elektrische voertuigen en warmtepompen zorgen ervoor dat het energienet steeds meer moet verwerken.
De huidige investeringen in de infrastructuur zijn broodnodig. Het zal nog even duren voor de effecten hiervan écht voelbaar worden.

In de tussentijd ligt de nadruk op een mix van maatregelen. Noodaggregaten, slim laden van elektrische auto’s. Het stimuleren van thuisaccu’s en buurtbatterijen, en piek- en dal tarieven om verbruik beter te sturen.
Daarnaast zal er continu worden geëvalueerd of het beleid en de regelgeving voldoende ruimte bieden voor innovatieve concepten.

8.2 Innovatie en digitalisering

Een deel van de oplossing ligt in digitalisering. Kunstmatige intelligentie (AI) en big data kunnen helpen om verbruikspatronen te voorspellen en het net efficiënter te balanceren. Met slimme meters en geautomatiseerde systemen kan een seintje gegeven worden wanneer de elektriciteitsprijs laag is of wanneer het net druk is. Dit maakt ‘demand response’ mogelijk, waarbij vraag en aanbod automatisch worden afgestemd.

Zo kan een fabriek tijdelijk productieprocessen uitstellen als de energieprijs hoog is, en ze hervatten zodra de prijs daalt. Op microniveau kan je koelkast of warmtepomp beslissen om een kwartier later in te schakelen als dat het net helpt. Deze vormen van flexibiliteit zijn essentieel om het volstromende net te ontlasten en de behoefte aan extra capaciteit te beperken.

8.3 De rol van opslagtechnologie

Naast thuisaccu’s voor woningen, komen er steeds meer grootschalige batterij opslagsystemen op de markt. Denk aan batterijparken nabij zonne of windparken die energie opslaan op momenten dat er veel aanbod is. Dit vermindert het risico van pieken in het net en kan bovendien bijdragen aan de stabiliteit.

Ook alternatieve opslagvormen, zoals waterstofproductie (power-to-gas) of het oppompen van water in een stuwmeer (pomp-accu), worden verder verkend. Deze technieken zijn nog niet overal rendabel. We kunnen ze op langere termijn een sleutelrol spelen in het balanceren van grote hoeveelheden duurzame energie. De ontwikkeling hiervan zal afhangen van verdere technologische vooruitgang, kostendaling en politieke keuzes.

8.4 Een nieuwe energiecultuur

Uiteindelijk zal de druk op het stroomnet alleen duurzaam afnemen als de samenleving als geheel anders met energie omgaat. Dat vraagt om een nieuwe energiecultuur. Waar men bewust is van de impact van verbruik, en actief meewerkt aan het spreiden van pieken. Thuisaccu’s kunnen hier zeker aan bijdragen, omdat ze voor je energie opslaan en zelfvoorzienend kunt zijn.

Maar ook bedrijven en industrie moeten een transitie doormaken. Grote verbruikers kunnen met flexibel energieverbruik niet alleen kosten besparen, maar ook een rol vervullen door het net te ontlasten. Het is een spannend samenspel van marktwerking, regelgeving, techniek en gedragsverandering. In dat samenspel ligt de sleutel tot een stabiel, betrouwbaar en duurzaam stroomnet.

Het is belangrijk te beseffen dat de energietransitie niet alleen gaat over het toevoegen van meer vermogen. Maar ook over het slimmer inzetten van bestaande middelen. Eventueel bijsturen van vraag, en het opslaan van energie. Als we al die aspecten combineren, staan we voor een enorme, maar zeker geen onmogelijke opgave.